Bu bölümdeki yazıyı inceleyince basit ve türemiş fiilleri nasıl ayırırız, basit fiil ve türemiş fiiller nasıl ayıt edilir konusunu anlamanın kolay yolunu öğrenmiş olacaksınız.
Bilindiği gibi kip ve şahıs anlamı taşıyan ekler fiil çekim ekleridir. Bu ekler fiile gelince yeni bir anlam türetmez. O yüzden sadece kip ve kişi eki almış fiil basit yapılıdır. Türemiş fiiller is ekip ve kişi ekinden önce fiilin kökünden hemen sonra yapım eki alarak oluşur.
Fiillere gelen ekleri sıralamaya koyacak olursak önce fiil kök, arından yapım eki, sonra ise fiil çekim ekleri dediğimiz kip ve kişi ekleri gelir. Eğer kip ve kişi ekinden önce sözünün anlamını değiştiren bir yapım eki varsa o fiil türemiştir. Yapım eki yoksa basit fiildir.
Daha iyi anlaşılması için örnekler üzerinden gidelim.
"koştum" fiilinin kökü "koş-" şeklindedir. -tu eki görülen geçmiş zaman kipine aittir. -m eki de 1. tekil kişi ekidir. Gördüğümüz gibi burada fiil kökten sonra yalnıza kip ve kişi eki var. O zaman bu fiil yapı bakımından basittir sonucuna ulaşırız.
"koşturdum" fiilin kökü "koş-", "-tur" fiile yeni bir anlam kattığı için yapım eki, "-tu" görülen geçmiş zaman kipi eki, m, şahıs ekidir. Burada fiilin türemiş fiil olmasını sağlayan ek "-tur" yapım ekidir. Baktığımızda fiil kökten hemen sonra eklenmiş. İşte burası basit ve türemiş fiilleri ayırt etme noktasında bizim için kırılma noktası sayılır.
Fiil kökten hemen sonrasına dikkatle bakıp orada sözcüğe yeni bir anlam yükleyen ek var mı, yok mu konusuna eğilmeliyiz. Bunu fark ettiğimizde söz konusu fiilin basit mi, türemiş mi olduğunu anlamamak iç.in hiçbir neden yoktur.
Tags:
7. Sınıf